Trái phiếu là gì? Phân loại, quy trình, lợi ích và rủi ro

Thứ hai, 10 Tháng sáu 2024 Tài chính

Trên thị trường tài chính, trái phiếu nổi lên như một kênh đầu tư an toàn và hiệu quả, thu hút sự quan tâm của nhiều nhà đầu tư. Vậy trái phiếu là gì? Bài viết này, thaoluan.edu.vn sẽ cung cấp cho bạn kiến thức toàn diện về trái phiếu, bao gồm khái niệm, phân loại, cách đầu tư, lợi ích và rủi ro. Qua đó, bạn có thể tự tin đưa ra quyết định đầu tư phù hợp với mục tiêu tài chính của bản thân.

Định nghĩa trái phiếu

trai phieu-la-gi-1

Trái phiếu là một loại chứng khoán nợ, xác nhận nghĩa vụ nợ của người phát hành (doanh nghiệp hoặc chính phủ) với người mua (nhà đầu tư). Khi mua trái phiếu, nhà đầu tư cho vay một khoản tiền cho người phát hành và được hứa hẹn sẽ được hoàn trả khoản tiền gốc cùng với lãi suất trong một khoảng thời gian cụ thể.

Yếu tố cấu thành trái phiếu

Người phát hành: Là đơn vị vay tiền, có thể là doanh nghiệp, chính phủ hoặc các tổ chức khác.
Người mua: Là nhà đầu tư, cung cấp vốn cho người phát hành thông qua việc mua trái phiếu.
Giá trị: Hay còn gọi là mệnh giá, là giá trị mặt của trái phiếu, được ghi trên giấy tờ và là số tiền mà người phát hành cam kết sẽ hoàn trả cho nhà đầu tư khi trái phiếu đến hạn.
Lãi suất: Là khoản lợi nhuận mà nhà đầu tư nhận được khi mua trái phiếu, được thể hiện dưới dạng tỷ lệ phần trăm so với giá trị trái phiếu. Lãi suất có thể được thanh toán định kỳ (ví dụ: mỗi tháng, mỗi quý) hoặc được thanh toán một lần khi trái phiếu đến hạn.
Kỳ hạn: Là khoảng thời gian mà nhà đầu tư cam kết giữ trái phiếu cho đến khi nhận được thanh toán đầy đủ từ người phát hành. Kỳ hạn trái phiếu có thể dao động từ vài tháng đến nhiều năm.

Phân biệt trái phiếu với các công cụ đầu tư khác

So với cổ phiếu

Quyền lợi:

Trái phiếu: Nhà đầu tư không có quyền sở hữu hay tham gia vào hoạt động quản lý của doanh nghiệp phát hành.
Cổ phiếu: Nhà đầu tư có quyền sở hữu một phần doanh nghiệp và tham gia vào việc lựa chọn ban lãnh đạo, quyết định các vấn đề quan trọng của doanh nghiệp.

Rủi ro:

Trái phiếu: Mức độ rủi ro thấp hơn cổ phiếu vì nhà đầu tư được ưu tiên thanh toán khi doanh nghiệp phá sản. Tuy nhiên, vẫn có rủi ro mất giá trị nếu lãi suất thị trường tăng cao.
Cổ phiếu: Mức độ rủi ro cao hơn trái phiếu vì giá trị cổ phiếu có thể biến động mạnh tùy thuộc vào tình hình hoạt động của doanh nghiệp.

Lợi nhuận:

Trái phiếu: Mang lại lợi nhuận cố định dưới dạng lãi suất.
Cổ phiếu: Mang lại lợi nhuận không cố định dưới dạng tiền cổ tức và lợi nhuận từ biến động giá cổ phiếu.

So với chứng khoán

Khái niệm:

Trái phiếu: Là chứng khoán nợ.
Chứng khoán: Là thuật ngữ chung cho các loại hợp đồng đầu tư như trái phiếu, cổ phiếu, chứng chỉ quỹ, v.v.

Phân loại:

Trái phiếu: Được phân loại theo người phát hành (chính phủ, doanh nghiệp), loại tài sản đảm bảo (có đảm bảo, không đảm bảo), …
Chứng khoán: Được phân loại thành nhiều loại khác nhau như trái phiếu, cổ phiếu, chứng chỉ quỹ, chứng quyền mua cổ phiếu, …

Phân loại trái phiếu

trai phieu-la-gi-2

Phân loại trái phiếu theo loại hình phát hành

Trái phiếu Chính phủ: Do Chính phủ phát hành để huy động vốn cho ngân sách nhà nước. Loại trái phiếu này được xem là có mức độ rủi ro thấp nhất do được đảm bảo bởi uy tín và tiềm lực tài chính của Chính phủ.

Ưu điểm: Mức độ rủi ro thấp, thanh khoản cao, lợi tức ổn định.
Nhược điểm: Lợi tức thường thấp hơn so với các loại trái phiếu khác.

Trái phiếu doanh nghiệp: Do các doanh nghiệp phát hành để huy động vốn cho hoạt động kinh doanh. Loại trái phiếu này có mức độ rủi ro cao hơn trái phiếu Chính phủ do phụ thuộc vào tình hình tài chính và hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp phát hành.

Ưu điểm: Lợi tức thường cao hơn so với trái phiếu Chính phủ, tiềm năng sinh lời cao.
Nhược điểm: Mức độ rủi ro cao hơn, thanh khoản thấp hơn.

Phân loại trái phiếu theo mức độ đảm bảo

Trái phiếu có bảo đảm: Được đảm bảo bằng tài sản hoặc cam kết thanh toán của bên thứ ba. Loại trái phiếu này có mức độ rủi ro thấp hơn so với trái phiếu không bảo đảm.

Ưu điểm: Mức độ rủi ro thấp hơn, thanh khoản cao hơn.
Nhược điểm: Lợi tức thường thấp hơn so với trái phiếu không bảo đảm.

Trái phiếu không bảo đảm: Không được đảm bảo bằng bất kỳ tài sản hay cam kết thanh toán nào. Loại trái phiếu này có mức độ rủi ro cao hơn so với trái phiếu có bảo đảm.

Ưu điểm: Lợi tức thường cao hơn so với trái phiếu có bảo đảm.
Nhược điểm: Mức độ rủi ro cao hơn, thanh khoản thấp hơn.

Theo khả năng chuyển đổi

Trái phiếu có thể chuyển đổi: Có thể được chuyển đổi thành cổ phiếu của doanh nghiệp phát hành theo tỷ lệ và điều kiện đã được quy định trong hợp đồng. Loại trái phiếu này mang cả đặc điểm của trái phiếu và cổ phiếu, do đó có cả tiềm năng sinh lời từ lãi suất và giá trị vốn.

Ưu điểm: Tiềm năng sinh lời cao, cơ hội tham gia vào lợi nhuận của doanh nghiệp.
Nhược điểm: Mức độ rủi ro cao hơn so với trái phiếu thông thường, giá trị có thể biến động mạnh theo giá cổ phiếu.

Trái phiếu không thể chuyển đổi: Không thể được chuyển đổi thành cổ phiếu. Loại trái phiếu này chỉ mang đặc điểm của trái phiếu, do đó chỉ có thu nhập từ lãi suất.

Ưu điểm: Mức độ rủi ro thấp hơn so với trái phiếu có thể chuyển đổi, giá trị tương đối ổn định.
Nhược điểm: Tiềm năng sinh lời thấp hơn so với trái phiếu có thể chuyển đổi.

Theo mức độ lãi suất

Trái phiếu lãi suất cố định: Lãi suất được xác định cố định trong suốt kỳ hạn trái phiếu. Loại trái phiếu này giúp nhà đầu tư dự đoán được dòng thu nhập ổn định trong tương lai.

Ưu điểm: Dòng thu nhập ổn định, dễ dàng quản lý dòng tiền.
Nhược điểm: Kém linh hoạt so với trái phiếu lãi suất thả nổi, rủi ro lãi suất nếu lãi suất thị trường tăng.

Trái phiếu lãi suất thả nổi: Lãi suất được điều chỉnh theo lãi suất thị trường. Loại trái phiếu này có tiềm năng sinh lời cao hơn so với trái phiếu lãi suất cố định, nhưng cũng đi kèm với rủi ro lãi suất cao hơn.

Ưu điểm: Tiềm năng sinh lời cao, khả năng thích ứng với biến động lãi suất thị trường.
Nhược điểm: Dòng thu nhập không ổn định, khó khăn trong việc quản lý dòng tiền.

Phân loại theo kỳ hạn

Trái phiếu ngắn hạn: có kỳ hạn từ 1 đến 3 năm.

Ưu điểm: Mức độ rủi ro thấp, tính thanh khoản cao, dễ dàng bán ra thị trường khi cần thiết.
Nhược điểm: Lãi suất thường thấp hơn so với các loại trái phiếu khác.

Trái phiếu trung hạn: có kỳ hạn từ 3 đến 10 năm.

Ưu điểm: Cân bằng giữa rủi ro và lợi nhuận, mức độ thanh khoản cao hơn so với trái phiếu dài hạn.
Nhược điểm: Lãi suất có thể thấp hơn so với trái phiếu dài hạn trong một số trường hợp.

Trái phiếu dài hạn: kỳ hạn được trên 10 năm.

Ưu điểm: Lãi suất cao hơn so với các loại trái phiếu khác, tiềm năng sinh lời lớn.
Nhược điểm: Mức độ rủi ro cao hơn, tính thanh khoản thấp hơn, dễ bị ảnh hưởng bởi biến động lãi suất.

Phân loại theo hình thức và tính chất

Trái phiếu chính phủ: Do Chính phủ phát hành, được xem là loại trái phiếu an toàn nhất với mức độ rủi ro thấp nhất.

Ưu điểm: Mức độ rủi ro thấp, tính thanh khoản cao, được Chính phủ bảo lãnh thanh toán.
Nhược điểm: Lãi suất thường thấp hơn so với các loại trái phiếu khác.

Trái phiếu doanh nghiệp: Do các doanh nghiệp phát hành, có mức độ rủi ro cao hơn so với trái phiếu chính phủ.

Ưu điểm: Lãi suất cao hơn so với trái phiếu chính phủ, tiềm năng sinh lời lớn.
Nhược điểm: Mức độ rủi ro cao hơn, tính thanh khoản thấp hơn, có thể bị ảnh hưởng bởi tình hình tài chính của doanh nghiệp phát hành.

Trái phiếu chuyển đổi: có thể được chuyển đổi thành cổ phiếu của doanh nghiệp phát hành trong một số điều kiện nhất định.

Ưu điểm: Tiềm năng sinh lời cao hơn so với trái phiếu thông thường, cơ hội tham gia vào lợi nhuận của doanh nghiệp.
Nhược điểm: Mức độ rủi ro cao hơn so với trái phiếu thông thường, giá trị có thể biến động mạnh theo giá cổ phiếu của doanh nghiệp phát hành.

Trái phiếu có bảo đảm: Được bảo đảm bằng tài sản thế chấp, giảm thiểu rủi ro cho nhà đầu tư.

Ưu điểm: Mức độ rủi ro thấp hơn so với trái phiếu không bảo đảm, khả năng thu hồi vốn cao hơn.
Nhược điểm: Lãi suất thường thấp hơn so với trái phiếu không bảo đảm.

Trái phiếu không đảm bảo: Không được bảo đảm bằng tài sản thế chấp, mức độ rủi ro cao hơn so với trái phiếu có bảo đảm.

Ưu điểm: Lãi suất cao hơn so với trái phiếu có bảo đảm.
Nhược điểm: Mức độ rủi ro cao hơn so với trái phiếu có bảo đảm, khả năng thu hồi vốn thấp hơn.

Quy trình đầu tư trái phiếu

trai phieu-la-gi-3

Các bước cơ bản để đầu tư trái phiếu

Mở tài khoản đầu tư

Nhà đầu tư cần mở tài khoản giao dịch chứng khoán tại một công ty chứng khoán uy tín.
Các loại tài khoản phổ biến bao gồm: Tài khoản cá nhân, tài khoản margin, tài khoản chứng khoán quốc tế.
Nhà đầu tư cần cung cấp các giấy tờ tùy thân, chứng minh nhân dân/Căn cước công dân và một số giấy tờ khác theo yêu cầu của công ty chứng khoán.

Lựa chọn loại trái phiếu phù hợp

Nhà đầu tư cần xác định mục tiêu đầu tư, khả năng chấp nhận rủi ro và thời gian đầu tư để lựa chọn loại trái phiếu phù hợp.

Một số yếu tố cần xem xét khi lựa chọn trái phiếu bao gồm:

Loại trái phiếu: Trái phiếu chính phủ, trái phiếu doanh nghiệp, trái phiếu chuyển đổi, v.v.
Mức độ rủi ro: Trái phiếu có bảo đảm thường có mức độ rủi ro thấp hơn so với trái phiếu không bảo đảm.
Lãi suất: Lãi suất trái phiếu thường phụ thuộc vào kỳ hạn, mức độ rủi ro và chất lượng tín dụng của doanh nghiệp phát hành.
Thời hạn: Nhà đầu tư cần lựa chọn trái phiếu có thời hạn phù hợp với mục tiêu đầu tư.
Tính thanh khoản: Nhà đầu tư cần lựa chọn trái phiếu có tính thanh khoản cao để dễ dàng bán ra khi cần thiết.

Mua trái phiếu

Nhà đầu tư có thể mua trái phiếu thông qua các kênh sau:

Giao dịch trực tiếp tại công ty chứng khoán.
Giao dịch trực tuyến trên website hoặc ứng dụng giao dịch của công ty chứng khoán.
Giao dịch qua các quỹ đầu tư trái phiếu.

Nhà đầu tư cần đặt lệnh mua trái phiếu với số lượng, giá mong muốn và thời gian giao dịch.

Quản lý danh mục đầu tư

Nhà đầu tư cần theo dõi biến động giá trị của trái phiếu và thị trường để đưa ra quyết định điều chỉnh danh mục đầu tư phù hợp.

Một số chiến lược quản lý danh mục đầu tư trái phiếu phổ biến bao gồm:

Mua và nắm giữ: Nhà đầu tư mua trái phiếu và nắm giữ đến khi đáo hạn.
Mua và bán: Nhà đầu tư mua trái phiếu và bán ra khi giá trái phiếu tăng.
Tái cân bằng: Nhà đầu tư điều chỉnh tỷ trọng các loại trái phiếu trong danh mục đầu tư để duy trì mức độ rủi ro mong muốn.

Một vài lưu ý quan trọng khi đầu tư trái phiếu

Đầu tư trái phiếu tiềm ẩn rủi ro thua lỗ, do đó nhà đầu tư cần cân nhắc kỹ lưỡng trước khi đầu tư.
Nhà đầu tư cần tìm hiểu kỹ thông tin về doanh nghiệp phát hành trái phiếu và các điều khoản của trái phiếu trước khi mua.
Nhà đầu tư nên đa dạng hóa danh mục đầu tư bằng cách đầu tư vào nhiều loại trái phiếu khác nhau để giảm thiểu rủi ro.
Nhà đầu tư cần theo dõi biến động thị trường và điều chỉnh danh mục đầu tư phù hợp.

Lợi ích và rủi ro khi đầu tư trái phiếu

Lợi ích

Thu nhập thụ động ổn định từ lãi suất: Trái phiếu thường mang lại lãi suất cố định, giúp nhà đầu tư có nguồn thu nhập đều đặn và ổn định.
An toàn hơn so với đầu tư cổ phiếu: Trái phiếu được xem là kênh đầu tư an toàn hơn so với cổ phiếu do tính rủi ro thấp hơn. Mức độ rủi ro của trái phiếu phụ thuộc vào loại trái phiếu và chất lượng tín dụng của tổ chức phát hành.
Phân tán rủi ro cho danh mục đầu tư: Đầu tư trái phiếu giúp nhà đầu tư đa dạng hóa danh mục đầu tư, giảm thiểu rủi ro cho toàn bộ danh mục.
Tính thanh khoản cao: Hầu hết các loại trái phiếu đều có tính thanh khoản cao, dễ dàng mua bán trên thị trường.

Rủi ro

Rủi ro lãi suất: Biến động lãi suất có thể ảnh hưởng đến giá trị trái phiếu. Khi lãi suất tăng, giá trị trái phiếu có lãi suất cố định sẽ giảm.
Rủi ro tín dụng: Khả năng phát hành trả nợ của tổ chức phát hành. Nếu tổ chức phát hành vỡ nợ, nhà đầu tư có thể mất một phần hoặc toàn bộ khoản đầu tư.
Rủi ro thanh khoản: Khó khăn trong việc bán trái phiếu. Trong một số trường hợp, nhà đầu tư có thể gặp khó khăn khi bán trái phiếu, đặc biệt là đối với các loại trái phiếu ít phổ biến.

So sánh trái phiếu với mọi kênh đầu tư khác

Kênh đầu tư	Ưu điểm	Nhược điểm
Trái phiếu	– Thu nhập thụ động ổn định từ lãi suất – An toàn hơn so với đầu tư cổ phiếu – Phân tán rủi ro cho danh mục đầu tư – Tính thanh khoản cao	– Rủi ro lãi suất – Rủi ro tín dụng – Rủi ro thanh khoản
Gửi tiết kiệm	– An toàn cao, rủi ro thấp – Lãi suất ổn định – Thanh khoản cao	– Lợi nhuận thấp – Không theo kịp lạm phát – Ít cơ hội sinh lời cao
Mua cổ phiếu	– Tiềm năng sinh lời cao – Tham gia vào lợi nhuận của doanh nghiệp – Thanh khoản cao	– Rủi ro cao – Biến động giá mạnh – Yêu cầu kiến thức và kỹ năng đầu tư
Đầu tư bất động sản	– Tiềm năng sinh lời cao – Tài sản có giá trị thực – Chống lạm phát	– Rủi ro cao – Tính thanh khoản thấp – Yêu cầu vốn đầu tư lớn

Lựa chọn kênh đầu tư phù hợp:

Việc chọn kênh đầu tư thích hợp phụ thuộc vào nhiều yếu tố như:

Mục tiêu đầu tư: Nhà đầu tư cần xác định mục tiêu đầu tư của mình là gì, ví dụ như thu nhập thụ động, bảo toàn vốn, sinh lời cao, v.v.
Khả năng chấp nhận rủi ro: Mỗi kênh đầu tư đều tiềm ẩn rủi ro nhất định. Nhà đầu tư cần đánh giá khả năng chấp nhận rủi ro của bản thân để lựa chọn kênh đầu tư phù hợp.
Khả năng tài chính: Nhà đầu tư cần cân nhắc khả năng tài chính của bản thân để lựa chọn kênh đầu tư phù hợp.
Kỳ hạn đầu tư: Nhà đầu tư cần xác định kỳ hạn đầu tư của mình để lựa chọn kênh đầu tư phù hợp.
Kiến thức và kỹ năng đầu tư: Một số kênh đầu tư đòi hỏi kiến thức và kỹ năng đầu tư nhất định. Nhà đầu tư cần cân nhắc khả năng và sở thích của bản thân để lựa chọn kênh đầu tư phù hợp.

Dưới đây là một số gợi ý lựa chọn kênh đầu tư phù hợp:

Đối với nhà đầu tư ưu tiên an toàn, thu nhập thụ động ổn định: gửi tiết kiệm, trái phiếu chính phủ.
Đối với nhà đầu tư chấp nhận rủi ro cao, tiềm năng sinh lời cao: mua cổ phiếu, đầu tư bất động sản.
Đối với nhà đầu tư có kỳ hạn đầu tư dài hạn: gửi tiết kiệm dài hạn, trái phiếu dài hạn, đầu tư bất động sản.
Đối với nhà đầu tư có kiến thức và kỹ năng đầu tư: mua cổ phiếu, đầu tư bất động sản.

Trái phiếu là công cụ đầu tư tiềm năng, giúp bạn kiếm thu nhập thụ động và bảo vệ tài sản hiệu quả. Tuy nhiên, để đầu tư thành công, bạn cần tìm hiểu kỹ thông tin, lựa chọn loại trái phiếu phù hợp và quản lý danh mục đầu tư một cách khoa học. Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những kiến thức hữu ích về trái phiếu. Hãy tham khảo ý kiến chuyên gia tài chính để có quyết định đầu tư sáng suốt và đạt được thành công.

Bạn có một câu hỏi?