Định nghĩa sốt? Nguyên nhân triệu chứng và cách điều trị

Sốt là một trong những biểu hiện thường gặp của cơ thể khi phải đối mặt với các tác nhân gây bệnh. Không chỉ là một triệu chứng phổ biến, mà sốt cũng là một cơ chế bảo vệ của cơ thể để chiến đấu chống lại sự xâm nhập của vi khuẩn, virus và các tác nhân gây bệnh khác. Trong bài viết này, chúng ta sẽ đi sâu vào định nghĩa, nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị của hiện tượng sốt, giúp bạn hiểu rõ hơn về cơ chế tự nhiên này và cách đối phó khi cơ thể bị ảnh hưởng.

Định nghĩa sốt

Sốt là một phản ứng tự nhiên của cơ thể, thường được xác định bởi sự tăng cao của nhiệt độ cơ thể, khi nhiệt độ vượt quá mức bình thường, thường được định nghĩa là trên 38 độ C (100,4 độ F). Đây là một cơ chế bảo vệ của cơ thể phản ứng lại sự xâm nhập của các tác nhân gây bệnh như vi khuẩn, virus, hoặc các chất kích thích. Sốt thường đi kèm với các triệu chứng như cảm lạnh, đau nhức cơ thể, và mệt mỏi.

Mức nhiệt độ được coi là sốt thường được xác định khi nhiệt độ cơ thể vượt quá mức bình thường. Thông thường, nhiệt độ trên 38 độ C (100,4 độ F) được coi là sốt ở người lớn. Tuy nhiên, đối với trẻ em, đặc biệt là trẻ sơ sinh, ngưỡng sốt có thể thấp hơn, thường là trên 37,5 độ C (99,5 độ F).

Sốt có thể được phân loại dựa trên nguyên nhân gây ra sốt và mức độ nghiêm trọng của nó. Dưới đây là một số phân loại phổ biến:

Sốt Virus: Gây ra bởi các loại virus như cúm, cảm lạnh, hoặc dengue.

Sốt vi khuẩn: Gây ra bởi các loại vi khuẩn như vi khuẩn Salmonella (gây tiêu chảy), vi khuẩn Streptococcus (gây viêm họng), hoặc vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis (gây lao).

Sốt nhiệt đới: Sốt xuất hiện khi người mắc bệnh sốt du lịch đến khu vực nhiệt đới hoặc miền nhiệt đới, thường do nhiễm khuẩn hoặc virus phổ biến trong khu vực đó.

Sốt lây truyền qua con đường máu: Bao gồm các bệnh như sốt rét (do ký sinh trùng Plasmodium gây ra), sốt virus Ebola, sốt vàng da (do vi khuẩn gây ra).

Sốt do chấn thương hoặc viêm: Có thể là kết quả của chấn thương hoặc viêm nhiễm không liên quan đến vi khuẩn hoặc virus, như viêm khớp hoặc viêm gan.

Sốt do thuốc: Một số loại thuốc có thể gây ra phản ứng sốt như một phản ứng phụ.

Phân loại sốt dựa trên mức độ nghiêm trọng cũng là một cách để xác định và điều trị sốt.

Nguyên nhân gây sốt

Nhiễm trùng vi khuẩn hoặc Virus: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất của sốt. Vi khuẩn và virus khi xâm nhập vào cơ thể có thể kích thích hệ thống miễn dịch gửi ra tín hiệu gây sốt để chiến đấu chống lại chúng.

Vi khuẩn và vi rút lây truyền qua đường hô hấp: Các bệnh như cúm, cảm lạnh, viêm phổi, viêm amidan, và viêm xoang thường đi kèm với sốt.

Vi khuẩn và vi rút lây truyền qua thức ăn và nước uống: Như vi khuẩn Salmonella hoặc vi khuẩn E. coli có thể gây ra sốt khi gây nhiễm trùng qua thức ăn hoặc nước uống.

Nhiễm trùng đường tiêu hóa: Gây ra bởi vi khuẩn, virus hoặc ký sinh trùng, như vi khuẩn Salmonella, vi khuẩn Campylobacter, hoặc ký sinh trùng Giardia.

Vi khuẩn và ký sinh trùng gây bệnh lây truyền qua con đường máu: Như vi khuẩn gây sốt rét (Plasmodium) hoặc ký sinh trùng gây sốt (Trypanosoma).

Viêm hoặc đau do viêm: Một số tình trạng viêm như viêm khớp, viêm gan, hoặc viêm túi mật có thể gây ra sốt.

Các bệnh ung thư: Một số loại ung thư có thể gây sốt, đặc biệt là khi đã lan rộng và ảnh hưởng đến hệ thống miễn dịch.

Các tác nhân gây sốt khác: Bao gồm việc sử dụng thuốc, phản ứng dị ứng, tổn thương cơ thể hoặc đổ mồ hôi dày đặc do hoạt động vận động cường độ cao.

Triệu chứng đi kèm với sốt

Khi cơ thể gặp phải tình trạng sốt, thường đi kèm với một số triệu chứng khác, như:

Nhiệt độ cơ thể cao: Nhiệt độ cơ thể vượt quá mức bình thường, thường trên 38 độ C (100,4 độ F).

Rùng rợn và cảm giác lạnh lẽo: Một cảm giác lạnh lẽo hoặc rùng rợn có thể xuất hiện trước khi nhiệt độ tăng.

Đau đầu: Đau đầu thường là một triệu chứng phổ biến khi bị sốt.

Đau cơ hoặc đau khớp: Cảm giác đau và căng cơ có thể xuất hiện, đặc biệt khi di chuyển.

Mệt mỏi và yếu đuối: Cơ thể có thể cảm thấy mệt mỏi và yếu đuối hơn bình thường.

Buồn nôn hoặc nôn mửa: Một số người có thể cảm thấy buồn nôn hoặc nôn mửa khi bị sốt.

Khát nước và mất điều hòa nước: Cơ thể có thể cảm thấy khát nước hơn và mất nước nhanh hơn khi bị sốt.

Thay đổi trong hành vi và tâm trạng: Cảm giác khó chịu, cáu kỉnh, hoặc lo lắng có thể xuất hiện khi cơ thể không thoải mái với tình trạng sốt.

Triệu chứng của bệnh gốc: Ngoài các triệu chứng trên, người bị sốt cũng có thể có các triệu chứng liên quan đến bệnh gốc gây ra sốt, như đau họng, ho, nhiễm trùng đường hô hấp, hoặc các triệu chứng khác tùy thuộc vào nguyên nhân gây sốt.

Các biến chứng nguy hiểm khi sốt

Sốt là một triệu chứng phổ biến của nhiều bệnh lý khác nhau và có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm nếu không được xử lý kịp thời. Dưới đây là một số biến chứng nguy hiểm khi gặp sốt:

Mất nước và rối loạn điện giải: Khi sốt cao, cơ thể mất nhiều nước và điện giải qua mồ hôi, có thể dẫn đến mất nước, hạ kali, natri và các rối loạn điện giải khác. Điều này có thể gây ra chuột rút, suy giảm chức năng cơ và các vấn đề về tim mạch.

Co giật: Trẻ em và người lớn khi sốt cao có thể bị co giật, đặc biệt là trẻ em dưới 5 tuổi. Co giật do sốt (sốt cao co giật) là tình trạng khẩn cấp và cần được cấp cứu kịp thời để tránh tổn thương não.

Nhiễm trùng nặng: Sốt có thể là dấu hiệu của các nhiễm trùng nghiêm trọng như viêm màng não, viêm phổi, nhiễm trùng máu (nhiễm khuẩn huyết). Nếu không được chẩn đoán và điều trị đúng cách, nhiễm trùng có thể lan rộng và gây nguy hiểm đến tính mạng.

Suy thận cấp: Sốt cao kéo dài có thể dẫn đến suy thận cấp do mất nước nghiêm trọng hoặc do các nguyên nhân khác liên quan đến nhiễm trùng.

Hạ huyết áp và sốc: Trong các trường hợp nhiễm trùng nặng, cơ thể có thể phản ứng bằng cách hạ huyết áp và dẫn đến sốc nhiễm trùng (septic shock), một tình trạng đe dọa tính mạng đòi hỏi cấp cứu y tế ngay lập tức.

Viêm cơ tim: Một số nhiễm trùng virus có thể gây viêm cơ tim, dẫn đến suy tim cấp và các vấn đề về tim mạch.

Tổn thương hệ thần kinh: Nhiễm trùng như viêm màng não hoặc viêm não có thể gây tổn thương nghiêm trọng đến hệ thần kinh, dẫn đến các di chứng lâu dài như mất trí nhớ, suy giảm khả năng vận động hoặc các vấn đề tâm thần.

Rối loạn đông máu: Sốt do nhiễm trùng nặng có thể gây rối loạn đông máu, dẫn đến xuất huyết nội tạng hoặc các vấn đề về đông máu như đông máu lan tỏa trong lòng mạch (DIC).

Để tránh các biến chứng nguy hiểm này, cần phải chú ý theo dõi triệu chứng sốt và điều trị kịp thời, đặc biệt là trong các trường hợp sốt cao kéo dài hoặc sốt kèm theo các triệu chứng nghiêm trọng khác. Nếu cần, nên đến cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị thích hợp.

Cách hạ sốt

Sử dụng thuốc hạ sốt

Paracetamol (Acetaminophen): Đây là loại thuốc hạ sốt phổ biến và an toàn, có thể dùng cho cả người lớn và trẻ em. Liều dùng theo hướng dẫn của bác sĩ hoặc theo chỉ định trên bao bì.

Ibuprofen: Cũng là một loại thuốc hạ sốt và giảm đau hiệu quả, thường được sử dụng khi paracetamol không đủ hiệu quả. Lưu ý không nên dùng cho trẻ em dưới 6 tháng tuổi nếu không có chỉ định của bác sĩ.

Uống nhiều nước

Nước lọc, nước ép trái cây: Giúp bù nước và điện giải bị mất do sốt.

Nước oresol (ORS): Dùng để bù điện giải cho những người bị mất nước nghiêm trọng.

Nghỉ ngơi

Nghỉ ngơi trong một môi trường thoải mái, yên tĩnh để cơ thể có thể tập trung vào việc chống lại nhiễm trùng.

Làm mát cơ thể

Lau người bằng khăn ấm: Lau người bằng khăn ấm (không quá nóng hoặc quá lạnh) để giúp hạ nhiệt độ cơ thể. Đặc biệt, lau ở các vùng trán, nách, bẹn.

Tắm nước ấm: Tắm bằng nước ấm có thể giúp hạ sốt, nhưng tránh nước quá lạnh hoặc quá nóng.

Ăn nhẹ 

Ăn các loại thức ăn dễ tiêu hóa: Như cháo, súp, trái cây mềm để cơ thể dễ dàng hấp thu và cung cấp đủ năng lượng.

Sử dụng quạt

Quạt nhẹ nhàng: Có thể dùng quạt để làm mát, nhưng tránh để gió thổi trực tiếp vào người.

Mặc quần áo thoải mái

Mặc quần áo mỏng, thoáng mát: Tránh mặc quá nhiều lớp quần áo hoặc quá dày để cơ thể có thể thoát nhiệt dễ dàng.

Theo dõi và chăm sóc y tế

Theo dõi triệu chứng: Đo nhiệt độ thường xuyên để theo dõi sự biến đổi của sốt.

Thăm khám bác sĩ: Nếu sốt kéo dài hơn 3 ngày, có triệu chứng nghiêm trọng (như khó thở, đau ngực, co giật, hôn mê) hoặc sốt không hạ khi dùng thuốc, nên đến cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời.

Việc hạ sốt không chỉ giúp giảm sự khó chịu mà còn ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Hãy luôn chú ý đến tình trạng sức khỏe của mình và người thân để có biện pháp can thiệp kịp thời.

Khi nào cần gặp bác sĩ

Mặc dù sốt thường là một phản ứng tự nhiên của cơ thể đối với nhiễm trùng và nhiều khi có thể tự điều trị tại nhà, có những trường hợp bạn cần gặp bác sĩ ngay để đảm bảo an toàn và tránh các biến chứng nghiêm trọng. Dưới đây là những tình huống cụ thể khi cần gặp bác sĩ:

Trẻ em

Trẻ dưới 3 tháng tuổi: Bất kỳ cơn sốt nào đều cần gặp bác sĩ ngay lập tức.

Trẻ từ 3 đến 6 tháng tuổi: Sốt từ 38°C (100.4°F) trở lên, hoặc có các triệu chứng bất thường như quấy khóc không ngừng, lờ đờ, khó thở, phát ban.

Trẻ từ 6 tháng đến 2 tuổi: Sốt kéo dài hơn 24-48 giờ hoặc sốt trên 39°C (102.2°F) mà không có dấu hiệu thuyên giảm khi dùng thuốc hạ sốt.

Người lớn

Sốt trên 39.4°C (103°F): Đặc biệt nếu không giảm sau khi dùng thuốc hạ sốt.

Sốt kéo dài hơn 3 ngày: Mà không có dấu hiệu thuyên giảm hoặc tái phát nhiều lần.

Các triệu chứng nghiêm trọng kèm theo

Đau ngực hoặc khó thở: Có thể là dấu hiệu của viêm phổi hoặc các vấn đề tim mạch.

Đau đầu dữ dội hoặc cứng cổ: Có thể là dấu hiệu của viêm màng não.

Phát ban không bình thường: Đặc biệt là phát ban lan rộng, xuất hiện đốm đỏ, hoặc tím bầm mà không biến mất khi ấn vào.

Lờ đờ hoặc hôn mê: Có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng nặng hoặc các vấn đề về thần kinh.

Nôn mửa hoặc tiêu chảy nghiêm trọng: Có thể dẫn đến mất nước nghiêm trọng.

Đau bụng dữ dội: Có thể là dấu hiệu của viêm ruột thừa hoặc các vấn đề nội tạng khác.

Co giật: Đặc biệt là co giật kéo dài hoặc không rõ nguyên nhân.

Sốt kèm theo các triệu chứng tâm thần: Như lú lẫn, mất trí nhớ ngắn hạn, hoặc hành vi bất thường.

Nhóm người có nguy cơ cao

Người có bệnh lý nền: Như bệnh tim mạch, tiểu đường, suy giảm miễn dịch (như HIV/AIDS, ung thư), hoặc đang sử dụng thuốc ức chế miễn dịch.

Người cao tuổi: Đặc biệt là trên 65 tuổi, vì nguy cơ biến chứng cao hơn.

Sốt do các yếu tố môi trường

Sốt do nhiệt: Nếu sốt xảy ra sau khi tiếp xúc với nhiệt độ cao hoặc hoạt động gắng sức trong môi trường nóng, có thể dẫn đến say nắng (heatstroke) cần được xử lý khẩn cấp.

Nếu gặp phải bất kỳ tình huống nào nêu trên, hãy tìm kiếm sự giúp đỡ y tế kịp thời để đảm bảo an toàn cho sức khỏe của bạn và người thân.

Các phương pháp điều trị bệnh sốt 

Điều trị sốt phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra sốt. Tuy nhiên, mục tiêu chính của việc điều trị là giảm bớt sự khó chịu và hạ sốt. Dưới đây là một số phương pháp điều trị bệnh sốt:

Điều trị nguyên nhân gây sốt

Nhiễm trùng vi khuẩn: Nếu sốt do nhiễm trùng vi khuẩn, bác sĩ có thể kê kháng sinh để điều trị nhiễm trùng. Ví dụ như viêm phổi, viêm họng do vi khuẩn, hoặc nhiễm trùng tiết niệu.

Nhiễm trùng virus: Đối với nhiễm trùng do virus, thường không cần kháng sinh. Cơ thể sẽ tự chiến đấu với virus, và các biện pháp chăm sóc hỗ trợ là chủ yếu. Tuy nhiên, trong một số trường hợp như cúm, thuốc kháng virus có thể được sử dụng.

Nhiễm trùng khác: Nếu sốt do các loại nhiễm trùng khác như ký sinh trùng (sốt rét) hoặc nấm, sẽ cần các loại thuốc đặc trị tương ứng.

Sử dụng thuốc hạ sốt

Paracetamol (Acetaminophen): Thuốc này an toàn và hiệu quả trong việc hạ sốt và giảm đau. Liều dùng theo chỉ định của bác sĩ hoặc hướng dẫn trên bao bì.

Ibuprofen: Là thuốc chống viêm không steroid (NSAID) giúp giảm đau và hạ sốt. Lưu ý không dùng ibuprofen cho trẻ em dưới 6 tháng tuổi nếu không có chỉ định của bác sĩ.

Aspirin: Không khuyến cáo sử dụng aspirin để hạ sốt ở trẻ em và thanh thiếu niên do nguy cơ hội chứng Reye.

Bù nước và điện giải

Uống nhiều nước: Nước lọc, nước trái cây, nước oresol (ORS) để bù nước và điện giải.

Dinh dưỡng: Ăn uống nhẹ nhàng, dễ tiêu như cháo, súp để duy trì năng lượng.

Làm mát cơ thể

Lau người bằng khăn ấm: Giúp hạ nhiệt độ cơ thể. Lau ở các vùng trán, nách, bẹn.

Tắm nước ấm: Giúp giảm nhiệt độ cơ thể nhưng tránh dùng nước quá lạnh hoặc quá nóng.

Quạt nhẹ nhàng: Để làm mát nhưng không để gió thổi trực tiếp vào người.

Nghỉ ngơi

Nghỉ ngơi trong một môi trường thoải mái, yên tĩnh để cơ thể có thể tập trung vào việc chống lại nhiễm trùng.

Các biện pháp hỗ trợ khác

Mặc quần áo thoáng mát: Tránh mặc quá nhiều lớp quần áo hoặc quần áo quá dày.

Tránh môi trường nóng bức: Ở trong không gian mát mẻ và thông thoáng.

Theo dõi và chăm sóc y tế

Theo dõi triệu chứng: Đo nhiệt độ thường xuyên để theo dõi sự biến đổi của sốt.

Tư vấn bác sĩ: Nếu sốt kéo dài hơn 3 ngày, có triệu chứng nghiêm trọng hoặc không thuyên giảm khi dùng thuốc, nên đến cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời.

Việc điều trị sốt không chỉ nhằm mục tiêu giảm triệu chứng mà còn cần xử lý nguyên nhân gốc rễ của bệnh. Luôn theo dõi tình trạng sức khỏe và tìm kiếm sự giúp đỡ y tế khi cần thiết.

Biện pháp phòng ngừa khi sốt 

Phòng ngừa sốt bao gồm các biện pháp để tránh nhiễm trùng và duy trì một lối sống lành mạnh giúp tăng cường hệ miễn dịch. Dưới đây là một số biện pháp phòng ngừa sốt:

Vệ sinh cá nhân và môi trường

Rửa tay thường xuyên: Rửa tay bằng xà phòng và nước sạch, đặc biệt trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.

Sử dụng chất khử trùng tay: Khi không có sẵn nước và xà phòng, sử dụng dung dịch khử trùng tay chứa ít nhất 60% cồn.

Tránh tiếp xúc với người bệnh: Hạn chế tiếp xúc gần với người bị nhiễm trùng để giảm nguy cơ lây lan.

Giữ vệ sinh môi trường sống: Làm sạch và khử trùng các bề mặt thường xuyên tiếp xúc như tay nắm cửa, điện thoại, và bàn làm việc.

Tiêm phòng

Tiêm vaccine: Đảm bảo tiêm đầy đủ các loại vaccine phòng bệnh như cúm, sởi, quai bị, rubella, viêm màng não, và các loại vaccine khác theo khuyến cáo của bác sĩ.

Dinh dưỡng và lối sống lành mạnh

Ăn uống đủ dinh dưỡng: Bổ sung đủ vitamin và khoáng chất từ rau quả, thịt cá, ngũ cốc để tăng cường hệ miễn dịch.

Uống đủ nước: Duy trì đủ lượng nước cần thiết cho cơ thể hàng ngày.

Tập thể dục đều đặn: Thực hiện các bài tập thể dục đều đặn để giữ gìn sức khỏe và tăng cường sức đề kháng.

Ngủ đủ giấc: Giấc ngủ đủ và chất lượng giúp hệ miễn dịch hoạt động hiệu quả hơn.

Biện pháp bảo vệ bản thân

Đeo khẩu trang: Khi ở nơi công cộng hoặc khi tiếp xúc với người bệnh để giảm nguy cơ lây nhiễm.

Tránh đám đông: Hạn chế đến những nơi đông người, đặc biệt trong mùa dịch bệnh.

Quản lý stress

Giảm căng thẳng: Tìm cách thư giãn và giảm stress thông qua các hoạt động như yoga, thiền, hoặc sở thích cá nhân để tăng cường sức khỏe tinh thần.

Đi khám sức khỏe định kỳ

Khám sức khỏe định kỳ: Để phát hiện sớm và điều trị kịp thời các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn.

Theo dõi các triệu chứng bất thường: Nếu có các triệu chứng như sốt kéo dài, mệt mỏi, đau nhức cơ thể, nên đi khám bác sĩ để kiểm tra.

Giáo dục và nâng cao nhận thức

Giáo dục về vệ sinh và phòng bệnh: Nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của vệ sinh cá nhân và các biện pháp phòng bệnh trong cộng đồng.

Sử dụng thuốc đúng cách: Dùng thuốc kháng sinh theo chỉ định: Không tự ý dùng kháng sinh mà không có chỉ định của bác sĩ để tránh tình trạng kháng thuốc.

Bằng cách tuân thủ các biện pháp trên, bạn có thể giảm nguy cơ mắc các bệnh dẫn đến sốt và duy trì một sức khỏe tốt.

Hy vọng rằng những thông tin và biện pháp phòng ngừa được chia sẻ ở trên sẽ giúp bạn và gia đình hiểu rõ hơn về cách xử lý và ngăn ngừa sốt một cách hiệu quả. Sức khỏe là tài sản quý giá nhất, và việc duy trì lối sống lành mạnh, vệ sinh tốt và theo dõi sức khỏe đều đặn sẽ giúp chúng ta bảo vệ bản thân và người thân khỏi các bệnh tật. Hãy theo dõi trang thaoluan.edu.vn!