Trái phiếu doanh nghiệp: Khái niệm, phân loại, quy trình và quyền lợi

Trái phiếu doanh nghiệp là công cụ huy động vốn phổ biến của các doanh nghiệp, đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế. Bài viết này, thaoluan.edu.vn sẽ cung cấp cho bạn kiến thức toàn diện về trái phiếu doanh nghiệp, bao gồm định nghĩa, phân loại, quy trình phát hành và mua bán, lợi ích, rủi ro và những lưu ý cần thiết khi đầu tư.

Trái phiếu doanh nghiệp là gì?

Khái niệm cơ bản

Trái phiếu doanh nghiệp là một loại chứng khoán do doanh nghiệp phát hành nhằm huy động vốn cho các hoạt động kinh doanh của mình. Khi mua trái phiếu doanh nghiệp, nhà đầu tư trở thành chủ nợ của doanh nghiệp và được hưởng lãi suất và khoản tiền gốc theo quy định trong hợp đồng trái phiếu.

Đặc điểm chính

• Phát hành bởi doanh nghiệp: Doanh nghiệp phải đáp ứng các điều kiện theo quy định của pháp luật để được phép phát hành trái phiếu doanh nghiệp.
• Kỳ hạn: Trái phiếu doanh nghiệp quy định có kỳ hạn từ 1 năm trở lên.
• Lãi suất: Lãi suất trái phiếu doanh nghiệp có thể cố định hoặc thả nổi.
• Mệnh giá: Mệnh giá trái phiếu doanh nghiệp là giá trị ghi trên trái phiếu và là số tiền mà doanh nghiệp sẽ hoàn trả cho nhà đầu tư khi đáo hạn.
• Đảm bảo: Trái phiếu doanh nghiệp có thể được đảm bảo bằng tài sản của doanh nghiệp hoặc không được đảm bảo.
• Tính thanh khoản: Trái phiếu doanh nghiệp có thể được giao dịch trên thị trường chứng khoán thứ cấp.

Phân biệt trái phiếu doanh nghiệp với các loại chứng khoán khác

• Cổ phiếu: Cổ phiếu thể hiện quyền sở hữu của nhà đầu tư đối với doanh nghiệp và mang lại cho nhà đầu tư quyền tham gia vào việc quản lý doanh nghiệp và hưởng lợi nhuận từ lợi nhuận của doanh nghiệp. Trái phiếu doanh nghiệp không mang lại quyền sở hữu hay tham gia quản lý doanh nghiệp, mà chỉ mang lại lợi nhuận từ lãi suất.
• Chứng chỉ quỹ: Chứng chỉ quỹ là một chứng chỉ ghi nhận quyền sở hữu của nhà đầu tư đối với một phần tài sản của quỹ đầu tư. Khi mua chứng chỉ quỹ, nhà đầu tư không cho vay trực tiếp cho doanh nghiệp mà đầu tư vào danh mục tài sản của quỹ, trong đó có thể bao gồm trái phiếu doanh nghiệp.
• Tờ khai kho bạc: Tờ khai kho bạc là chứng khoán do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam phát hành để huy động vốn cho ngân sách nhà nước. Tờ khai kho bạc có kỳ hạn ngắn hơn trái phiếu doanh nghiệp và thường có lãi suất thấp hơn.

Phân loại trái phiếu doanh nghiệp

Trái phiếu doanh nghiệp có thể được phân loại theo nhiều tiêu chí khác nhau, phổ biến nhất là dựa trên kỳ hạn, lãi suất, hình thức bảo đảm và mục đích phát hành.

Theo kỳ hạn

• Trái phiếu ngắn hạn: Có kỳ hạn từ 1 đến 3 năm.
• Trái phiếu trung hạn: Có kỳ hạn từ 3 đến 7 năm.
• Trái phiếu dài hạn: Có kỳ hạn trên 7 năm.

Theo lãi suất

• Trái phiếu lãi suất cố định: Lãi suất được ấn định và duy trì cố định trong suốt kỳ hạn của trái phiếu.
• Trái phiếu lãi suất thả nổi: Lãi suất được điều chỉnh theo lãi suất tham chiếu trên thị trường.
• Trái phiếu lãi suất kết hợp: Lãi suất được xác định kết hợp giữa lãi suất cố định và lãi suất thả nổi.

Theo hình thức bảo đảm

• Trái phiếu có bảo đảm: Được bảo đảm bằng tài sản của doanh nghiệp hoặc bằng bảo lãnh của bên thứ ba.
• Trái phiếu không bảo đảm: Không được bảo đảm bằng bất kỳ tài sản hay bảo lãnh nào.

Theo mục đích phát hành

• Trái phiếu tái cấp vốn: Được phát hành để huy động vốn nhằm thanh toán khoản vay đáo hạn hoặc bổ sung vốn lưu động.
• Trái phiếu đầu tư: Được phát hành để huy động vốn cho các dự án đầu tư.
• Trái phiếu mua sắm tài sản: Được phát hành để huy động vốn cho việc mua sắm tài sản cố định.

Quy trình phát hành trái phiếu doanh nghiệp

Quy trình phát hành trái phiếu doanh nghiệp được quy định chi tiết trong Nghị định số 65/2022/NĐ-CP ngày 16/11/2022 về phát hành và giao dịch trái phiếu doanh nghiệp. Quy trình này bao gồm các bước sau:

Doanh nghiệp lập phương án phát hành trái phiếu

• Xác định mục đích phát hành trái phiếu.
• Xác định số lượng, mệnh giá, kỳ hạn, lãi suất, phương thức trả lãi, phương thức trả gốc của trái phiếu.
• Lập dự thảo Báo cáo phát hành trái phiếu.

Doanh nghiệp thẩm định phương án phát hành trái phiếu

• Doanh nghiệp có thể tự thẩm định hoặc thuê tổ chức thẩm định độc lập thẩm định phương án phát hành trái phiếu.
• Báo cáo thẩm định phải nêu rõ ý kiến về tính khả thi, tính hợp pháp, tính an toàn của phương án phát hành trái phiếu.

Doanh nghiệp trình Bộ Tài chính xem xét, phê duyệt phương án phát hành trái phiếu

• Doanh nghiệp nộp hồ sơ trình Bộ Tài chính theo quy định.
• Bộ Tài chính có trách nhiệm xem xét, phê duyệt phương án phát hành trái phiếu trong thời hạn 10 ngày làm việc kể từ ngày nhận được hồ sơ đầy đủ và hợp lệ.

Doanh nghiệp công bố thông tin về đợt chào bán trái phiếu

• Doanh nghiệp phải công bố thông tin về đợt chào bán trái phiếu theo quy định của pháp luật về chứng khoán.
• Thông tin công bố phải đầy đủ, chính xác, rõ ràng, dễ hiểu và được công bố trên trang thông tin điện tử của doanh nghiệp, Sở Giao dịch Chứng khoán và các phương tiện thông tin đại chúng khác.

Doanh nghiệp chào bán trái phiếu

• Doanh nghiệp có thể chào bán trái phiếu theo phương thức chào bán công khai hoặc chào bán riêng lẻ.
• Doanh nghiệp phải thực hiện chào bán trái phiếu theo đúng phương án đã được phê duyệt và thông tin đã công bố.

Doanh nghiệp niêm yết trái phiếu trên Sở Giao dịch Chứng khoán (nếu có):

• Doanh nghiệp có thể niêm yết trái phiếu trên Sở Giao dịch Chứng khoán theo quy định của pháp luật về chứng khoán.
• Việc niêm yết trái phiếu giúp tăng tính thanh khoản cho trái phiếu và thu hút thêm nhà đầu tư.

Doanh nghiệp quản lý, sử dụng vốn huy động từ trái phiếu và thanh toán lãi, gốc trái phiếu cho nhà đầu tư:

• Doanh nghiệp phải quản lý, sử dụng vốn huy động từ trái phiếu theo đúng mục đích đã nêu trong phương án phát hành trái phiếu.
• Doanh nghiệp phải thanh toán lãi, gốc trái phiếu cho nhà đầu tư đúng hạn theo quy định trong hợp đồng trái phiếu.

Quy trình mua bán trái phiếu doanh nghiệp

1. Mở tài khoản chứng khoán:

Nhà đầu tư cần mở tài khoản chứng khoán tại một công ty chứng khoán được cấp phép hoạt động.

2. Nạp tiền vào tài khoản chứng khoán:

Nhà đầu tư cần nạp tiền vào tài khoản chứng khoán để có thể mua trái phiếu.

3. Lựa chọn trái phiếu muốn mua:

Nhà đầu tư cần tìm hiểu thông tin về các loại trái phiếu doanh nghiệp đang được chào bán trên thị trường và lựa chọn loại trái phiếu phù hợp với nhu cầu và khả năng tài chính của mình.

4. Đặt lệnh mua trái phiếu:

Nhà đầu tư có thể đặt lệnh mua trái phiếu trực tiếp trên hệ thống giao dịch chứng khoán của công ty chứng khoán hoặc thông qua nhân viên môi giới chứng khoán.

5. Thanh toán và nhận trái phiếu:

Khi lệnh mua của nhà đầu tư được khớp lệnh, nhà đầu tư cần thanh toán khoản tiền mua trái phiếu và nhận trái phiếu về tài khoản chứng khoán của mình.

Quyền lợi của nhà đầu tư khi mua trái phiếu doanh nghiệp

Nhận lãi suất định kỳ:

• Đây là quyền lợi cơ bản nhất của nhà đầu tư khi mua trái phiếu doanh nghiệp. Lãi suất trái phiếu được xác định trong hợp đồng trái phiếu và được doanh nghiệp thanh toán cho nhà đầu tư định kỳ theo quy định.
• Lãi suất trái phiếu có thể là lãi suất cố định hoặc lãi suất thả nổi. Lãi suất cố định được xác định trước trong suốt kỳ hạn của trái phiếu, trong khi lãi suất thả nổi được điều chỉnh theo biến động của lãi suất thị trường.

Được hoàn trả vốn gốc khi đáo hạn:

• Khi trái phiếu đáo hạn, doanh nghiệp có nghĩa vụ hoàn trả cho nhà đầu tư số tiền gốc đã đầu tư. Số tiền gốc được ghi rõ trên hợp đồng trái phiếu.

Tham gia vào quyền quản lý doanh nghiệp (tùy theo điều kiện):

• Một số loại trái phiếu doanh nghiệp cho phép nhà đầu tư tham gia vào quyền quản lý doanh nghiệp, ví dụ như quyền tham dự họp đại hội đồng cổ đông, quyền bầu cử. Tuy nhiên, quyền này chỉ được áp dụng đối với một số loại trái phiếu nhất định và thường có điều kiện đi kèm.

Được hưởng các quyền lợi ưu tiên khác (theo quy định của pháp luật và hợp đồng trái phiếu):

• Ngoài các quyền lợi cơ bản nêu trên, nhà đầu tư mua trái phiếu doanh nghiệp còn có thể được hưởng một số quyền lợi ưu tiên khác, ví dụ như:
  • Quyền ưu tiên thanh toán lãi, gốc trái phiếu trong trường hợp doanh nghiệp phá sản;
  • Quyền chuyển đổi trái phiếu thành cổ phiếu (đối với một số loại trái phiếu chuyển đổi);
  • Quyền nhận cổ tức bổ sung (đối với một số loại trái phiếu có thu nhập).

Những rủi ro khi đầu tư vào trái phiếu doanh nghiệp

Rủi ro về năng lực tài chính của doanh nghiệp phát hành

• Đây là rủi ro lớn nhất đối với nhà đầu tư khi mua trái phiếu doanh nghiệp. Nếu doanh nghiệp phát hành không có khả năng thanh toán lãi, gốc trái phiếu, nhà đầu tư có thể sẽ mất toàn bộ khoản đầu tư của mình.
• Để đánh giá rủi ro này, nhà đầu tư cần tìm hiểu kỹ về tình hình tài chính, khả năng sinh lời và uy tín của doanh nghiệp phát hành trái phiếu.
• Một số yếu tố cần xem xét bao gồm: Báo cáo tài chính của doanh nghiệp, tỷ lệ nợ/vốn, dòng tiền hoạt động, lịch sử trả nợ,…

Rủi ro lãi suất

• Rủi ro lãi suất liên quan đến biến động của lãi suất thị trường. Khi lãi suất thị trường tăng, giá trị của trái phiếu doanh nghiệp có lãi suất cố định thường sẽ giảm.
• Ngược lại, khi lãi suất thị trường giảm, giá trị của trái phiếu doanh nghiệp có lãi suất cố định thường sẽ tăng.
• Nhà đầu tư cần lưu ý đến rủi ro lãi suất khi đầu tư vào trái phiếu doanh nghiệp, đặc biệt là đối với trái phiếu có lãi suất cố định.

Rủi ro thanh khoản

• Rủi ro thanh khoản liên quan đến khả năng bán ra trái phiếu doanh nghiệp trên thị trường thứ cấp.
• Nếu thị trường cho trái phiếu doanh nghiệp kém thanh khoản, nhà đầu tư có thể gặp khó khăn trong việc bán ra trái phiếu khi cần thiết.
• Rủi ro thanh khoản có thể cao hơn đối với trái phiếu doanh nghiệp của các doanh nghiệp nhỏ hoặc ít được biết đến.

Rủi ro pháp lý

• Rủi ro pháp lý liên quan đến những thay đổi trong luật pháp hoặc quy định có thể ảnh hưởng đến quyền lợi của nhà đầu tư khi mua trái phiếu doanh nghiệp.
• Ví dụ, thay đổi luật thuế có thể ảnh hưởng đến thu nhập từ lãi suất trái phiếu, hoặc thay đổi luật phá sản có thể ảnh hưởng đến khả năng thu hồi vốn của nhà đầu tư.
• Nhà đầu tư cần lưu ý đến rủi ro pháp lý khi đầu tư vào trái phiếu doanh nghiệp, đặc biệt là khi đầu tư vào trái phiếu doanh nghiệp ở nước ngoài.

Một số lưu ý quan trọng khi đầu tư vào trái phiếu doanh nghiệp

Phân tích kỹ lưỡng thông tin doanh nghiệp

• Đây là bước quan trọng nhất để đánh giá rủi ro và tiềm năng lợi nhuận của khoản đầu tư. Nhà đầu tư cần tìm hiểu kỹ về tình hình tài chính, khả năng sinh lời, uy tín và ban lãnh đạo của doanh nghiệp phát hành trái phiếu.
• Một số nguồn thông tin hữu ích bao gồm: báo cáo tài chính của doanh nghiệp, website của doanh nghiệp, các bài viết phân tích của các công ty chứng khoán, ý kiến của các chuyên gia tài chính,…
• Nên ưu tiên đầu tư vào trái phiếu của những doanh nghiệp có uy tín lâu năm, tình hình tài chính vững mạnh và có khả năng sinh lời cao.

Đánh giá kỹ lưỡng các điều khoản của trái phiếu

• Cần đọc kỹ hợp đồng trái phiếu để hiểu rõ các điều khoản quan trọng như: mệnh giá, lãi suất, kỳ hạn, phương thức thanh toán lãi và gốc, điều khoản về bảo đảm (nếu có), điều khoản về xử lý vi phạm hợp đồng,…
• Đặc biệt chú ý đến những điều khoản có thể ảnh hưởng đến lợi nhuận hoặc tiềm ẩn rủi ro cho nhà đầu tư, ví dụ như điều khoản về thanh lý trước hạn, điều khoản về chuyển đổi trái phiếu thành cổ phiếu (nếu có),…
• Nếu có bất kỳ thắc mắc nào về các điều khoản trong hợp đồng, nhà đầu tư nên tham khảo ý kiến của luật sư hoặc chuyên gia tài chính.

Xác định khả năng tài chính bản thân

• Chỉ nên đầu tư vào trái phiếu doanh nghiệp số tiền mà bạn có thể sẵn sàng chấp nhận mất trong trường hợp xấu nhất.
• Tránh đầu tư toàn bộ số tiền tiết kiệm vào một loại trái phiếu duy nhất. Nên đa dạng hóa danh mục đầu tư bằng cách đầu tư vào các loại trái phiếu khác nhau của các doanh nghiệp khác nhau.
• Cần cân nhắc kỹ lưỡng khả năng thanh khoản của trái phiếu trước khi đầu tư. Nếu bạn cần tiền mặt trong thời gian ngắn, nên chọn loại trái phiếu có tính thanh khoản cao.

Tham khảo ý kiến của chuyên gia tài chính

• Nếu bạn không có nhiều kinh nghiệm đầu tư vào trái phiếu doanh nghiệp, nên tham khảo ý kiến của các chuyên gia tài chính để được tư vấn cụ thể về loại trái phiếu phù hợp với nhu cầu và khả năng tài chính của bạn.
• Các chuyên gia tài chính có thể giúp bạn phân tích rủi ro, đánh giá tiềm năng lợi nhuận và đưa ra lựa chọn đầu tư phù hợp.

Theo dõi thị trường và cập nhật thông tin

• Thị trường trái phiếu doanh nghiệp luôn biến động, do đó nhà đầu tư cần theo dõi thường xuyên để có thể đưa ra quyết định đầu tư phù hợp.
• Cần cập nhật thông tin về tình hình tài chính của doanh nghiệp phát hành trái phiếu, biến động lãi suất thị trường và các yếu tố kinh tế vĩ mô khác.
• Nên tham gia các hội thảo, khóa học về đầu tư trái phiếu doanh nghiệp để nâng cao kiến thức và kỹ năng đầu tư.

Trái phiếu doanh nghiệp là kênh đầu tư tiềm năng với nhiều lợi ích, nhưng cũng đi kèm với rủi ro nhất định. Nhà đầu tư cần trang bị kiến thức đầy đủ, phân tích kỹ lưỡng thông tin doanh nghiệp và cân nhắc kỹ lưỡng trước khi đưa ra quyết định đầu tư.